In de tijd rond Bevrijdingsdag duikt ieder jaar weer dezelfde mythe op: Adolf Hitler, de man die Europa de Tweede Wereldoorlog in stortte, was een socialist. Wie deze vraag Googelt, komt telkens dezelfde citaten tegen: Hitler was voor de vakbonden. Hitler gaf toe het allemaal van Marx te hebben afgekeken. Hitler zei dat socialisme en antisemitisme hetzelfde waren. Enzovoort, enzovoort. Er is hoop huisvlijt verspild aan het plakken van dit soort citaten in foto’s van een dreigend kijkende Hitler, alsof het een soort kattenplaatjes waren.

De reden waarom deze citaten zo overtuigend klinken is dat iedereen denkt dat socialisme altijd impopulair geweest is. Als je dat gelooft, is het logisch om te denken dat een politicus die verkiezingen wil winnen zijn socialisme zoveel mogelijk zal verbergen. Socalisme is nu niet geliefd, en de plaatjesplakkers gaan er vanuit dat dat altijd zo geweest is. Als de internethistorici daarom in een of andere vroege speech van Hitler een verwijzing naar socialisme vinden, zeggen ze “haha, gotcha!”, en denken ze dat ze iets van belang gevonden hebben.

Echter, in de tijd van de nazi’s zag de wereld er heel anders uit: socialisme, zowel in democratische als in niet-democratische vorm, leek op het punt te staan de wereld te veroveren. In Oost-Europa hadden de communisten net de Russische Burgeroorlog gewonnen, en in West-Europa – ook in Nederland – waren de conservatieve regeringen doodsbang voor hun eigen sociaaldemocratische partijen. In Duitsland zelf hadden de sociaaldemocraten in alle federale verkiezingen van 1890 tot 1930 – veertig jaar achter elkaar dus – de meeste stemmen gehaald.

Socialisme was dus wild succesvol, en hele delen van de Europese boven- en middenklasse deden het in hun broek bij de gedachte van een op handen zijnde revolutie. Er moest iets gebeuren, en dat iets was het fascisme. Het idee van fascisme was dat de klassenstrijd overbodig gemaakt moest worden. Het was een poging om eenheid in het volk te creeeren, en het zo immuum te maken voor socialisme.

Deels ging dat natuurlijk (zoals bekend) door het dreigen met externe vijanden. De focus moest verlegd worden van klassenstrijd naar strijd tussen volkeren. Deels werd dit ook gedaan door aan sommige van de eisen van de arbeidersklasse tegemoed te komen, hoewel daar in retoriek vaak meer van terecht kwam dan in de praktijk. Waar de socialisten de klassenstrijd wilden uitvechten, wilden de nazi’s die overbodig maken, Op zo’n manier – en met een hoop geweld – moesten de socialisten in de wielen worden gereden.

Het is een strategie die lijkt op wat de conservatieve kanselier Bismarck twee generaties eerder in Duitsland gedaan had, toen hij de eerste elementen van de verzorgingsstaat introduceerde: een beetje toegeven, in een poging om in grote lijnen alles bij het oude te laten. Toch is er niemand, die Bismarck een socialist noemt.

En ja, het is waar dat sommige van de fascistische leiders – Mussolini is een goed voorbeeld, Goebbels ook – in hun jonge jaren socialistische sympathieen hadden gehad. Maar dat is niet zo gek: bijna iedereen werd op de een of andere manier door het socialisme beinvloed. Bovendien: er werd direct op deze invloed gereageerd, zowel door links als door rechts. Mussolini werd uit de socialistische partij toen hij ageerde voor de deelname van Italie aan de Eerste Wereldoorlog. Goebbels kwam in de problemen bij Hitler wegens zijn linkse sympathieen.

De grenslijnen tussen de verschillende ideeen waren op dat moment dus voor iedereen duidelijk, maar dat bekent niet dat mensen ze niet overstaken. Wie beweert dat fascisme ‘eigenlijk’ een vorm van socialisme is, ontkent de mogelijkheid van mensen om van gedachte te veranderen. Ieder nieuwe stelsel van ideeen leent van wat er aan vooraf gegaan is, en dat gold ook voor het fascisme. Socialisten verantwoordelijk houden voor de concentratiekampen is even dom als Joden verantwoordelijk houden voor de Katholieke Inquisitie.

Kortom: in de eerste helft van de vorige eeuw was iedereen met socialisme bezig: links en rechts, voor- en tegenstanders. Het zou raar geweest zijn als Hitler geen mening over de klassenstrijd zou hebben gehad, omdat de klassenstrijd iedereens aandacht had, en nog leek te lukken ook. Het was een prima moment om jezelf socialist te noemen als je het niet was, en dat was precies wat de Nazi’s deden.

Dit stuk is het eerste deel van een serie. Het volgende deel zal gaan over de herkomst van de hitler-is-een-socialist-mythe. Het zal u opgevallen zijn dat dit stuk geen citaten bevat. Dat is bewust; het hele punt is juist hoe makkelijk citaten uit hun context te trekken zijn.

Is dit stuk u bevallen? Steun mij dan via Patreon.com, een site waar u een donatie – en dat mag ook best 10 cent zijn – per stukje kunt doen.