Dit weekend kwam Vrij Nederland met een verontrustend onderzoek: jongeren geloven niet meer in de democratie. Ze hebben geen vertrouwen in politici, in het democratisch proces, en in elkaar als kiezers. Een op de vijf verwacht dat zij het zullen meemaken dat Nederland in een dictatuur verandert.

Ik denk dat het helemaal niet zo gek is dat het vertrouwen in de democratie wankelt: we hebben de macht van de politiek de afgelopen jaren flink uitgekleed. Politici hebben hun macht of aan de markt overgedragen, of aan Europa. Neem als voorbeeld de zorg. De kosten van een zorgverzekering worden nu door de ‘markt’ van zorgverzekeraars bepaald. Als de minister wil dat de premie omlaag gaat, dan moet ze dat lief vragen. Of neem het financieel beleid: de invoering van de Euro heeft de speelruimte van nationale overheden hun economie te stimuleren flink ingeperkt. Geen wonder dat jongeren denken dat de politiek niets voor elkaar kan krijgen: ze hebben hun macht welbewust weggegeven.

Want: deze ontwikkeling is bewust geweest. De gedachte dat de markt dingen beter kan dan de staat is een essentieel onderdeel van het neoliberalisme. De neoliberale tweeslag werkt als volgt: eerst draag je een overheidstaak over naar de markt. Vervolgens roep je dat je als overheid niet kunt sturen, omdat ingrijpen in een markt nou eenmaal slecht is. Zo heb je een politieke keuze als objectief feit vermomd. De markt wordt heilig gemaakt, en wordt gebruikt als excuus om de politieke eigen voorkeuren als onverbiddelijke feiten te presenteren.

Jarenlang is ons verteld dat we niets van de staat moesten verwachten, dat we het zelf uit moesten zoeken – pardon: dat we in onze kracht geplaatst zouden worden – terwijl banken gered werden en Grieken uitgeperst. Maar nu pas begint duidelijk te worden wat de politieke consequenties van die houding zijn: hij is dodelijk voor ons vertrouwen in de democratie. Immers, als de staat er niet voor jou is, maar voor het grootbedrijf, waarom zou je de staat dan nog respect of loyaliteit geven? Waarom zou je nog stemmen? Wie de democratie wil versterken zal de staat de middelen moeten geven om maatschappelijke problemen aan te pakken. En dat betekent: bevoegdheden terughalen.

En natuurlijk, checks and balances zijn een goede zaak. Met een land waar de regering om de haverklap de geldpers aan zet loopt het ook niet goed af. Maar onze politici zijn doorgeschoten: zij zwelgen in hun onmacht. Als je een VVD’er hoort zeggen dat we niets aan belastingparadijzen kunnen doen, dan weet je dat geen kwestie van kunnen is, maar een kwestie van willen. Vind je het gek dan, dat mensen concluderen dat politici luiwammesen zijn? Vind je het gek dat mensen door en door cynisch zijn over politiek? Ze hebben heus wel door dat dat onvermogen gespeeld is.

En bovendien: als we zo door gaan, dan gaan die checks and balances vanzelf stuk, als ook hier een Trump-achtige aan de macht komt. Want in die hoek hebben ze wel door hoeveel behoefte er is aan daadkrachtige politici. Wie de democratie wil redden, zal dus moeten beginnen met het verwerpen van het neoliberalisme.

Steun mij op Patreon