Het raakte me, toen ik hoorde dat Chriet Titulaer overleden was. Niet vanwege de persoon; ik ben net iets te jong om hem op z’n volle populariteit als televisiepersoonlijkheid meegemaakt te hebben en ik kende hem niet persoonlijk, maar omdat er met hem een idee sterft.

Titulaer was schrijver, programmamaker en presentator. Ruimtevaart had zijn speciale belangstelling. Hij was bekend vanwege zijn Wondere Wereld-programma’s, waarin allerlei zinnige en onzinnige technische snufjes werden aangeprezen. Zijn programma’s ademen de geest van vooruitgang. Zijn verhaal was het verhaal van techniek die de mens dient en het leven makkelijker maakt. En wat veel belangrijker is: ze gaan over vooruitgang voor iedereen.

En dat is wat zijn overlijden zo tragisch maakt: die visie op techniek is helemaal weg. Tegenwoordig is de ruimtevaart een speeltje van ultrarijke Silicon-Valley types geworden. En het idee dat ruimtevaart het algemeen belang moet dienen is volledig van tafel. Sterker nog, Elon Musk wil van Mars een soort ultra-libertaire kolonie maken.

Het neoliberalisme heeft een absoluut elitaire kijk op technologische vooruitgang. De ultrarijken worden geacht met hun smaak de voorhoede te zijn van wat de mensheid nodig heeft. Naar mate technologische vooruitgang die producten vervolgens goedkoper maakt, worden ze voor steeds meer mensen bereikbaar. Hier is Hayek over technologische ontwikkeling:

Het belangrijke punt is niet alleen dat we langzaam aan leren om goedkoop en grootschalig de dingen te produceren die we al eerder duur en in kleine hoeveelheden konden maken, maar ook dat pas vanuit een vooruitgeschoven positie de volgende ronde van behoeftes en mogelijkheden zichtbaar wordt, zodat de zoektocht naar nieuwe doelen en de poging tot hun verwezenlijking kan beginnen voordat de meerderheid er naar kan streven. Als wat zij zullen willen nadat hun huidige behoeftes gerealiseerd zijn beschikbaar moet worden, dan is het nodig dat de ontwikkelingen die over twintig of vijftig voor de massa nuttig zijn worden geleid door de ideeën van mensen die nu in de positie zijn om daarvan gebruik te make.

Deze visie is het technologische equivalent van trickle down economics: de gedachte dat de rijken ruim baan moeten krijgen, en dat wij plebs blij moeten zijn met de kruimeltjes die van hun tafel vallen. Hoe anders is dat bij Chriet, die net zo makkelijk kon praten over het aanleggen van glasvezel in Goirle als over de maanlanding.

In de praktijk is het natuurlijk helemaal niet zo dat de behoeftes van de rijken en van de rest samenvallen: er is een welvarende middenklasse nodig om vraag te creeren naar het soort gadgets waar Titulaer gek op was. Arbeidsbesparende technieken in het huishouden ontstaan op het moment dat de lonen hoog zijn: hoe hoger de lonen, hoe groter het misgelopen inkomen door huishoudelijk werk, en hoe zinniger het wordt om daar machines voor in te zetten. De rijken kunnen hun huishouden altijd door bedienden laten doen.

En daar zit het probleem: in onze moderne, neoliberale lageloneneconomie is er geen behoefte aan technologische vooruitgang van het soort waar hij decennia lang reclame voor maakte. Technologische ontwikkelingen gaan tegenwoordig niet meer over het verminderen van werk, maar over het effectiever commanderen van wat feitelijk je bedienden zijn. Denk aan Uber, waarmee je op ieder moment een auto bestuurd door een rechteloze pseudo-ondernemer kunt laten voorrijden.

Als je tegenwoordig vervelend werk wil laten doen, dan bouw je geen robot, maar dan schrijf je een app. Het is dat verschijnsel, nog veel meer dan zijn jaren-’80-bril en gepraat over CD-I’s, waardoor de Wondere wereld tegenwoordig zo gedateerd over komt.

En dat is wat Chriet’s overlijden zo tragisch maakt: zijn visie van de toekomst is kapotgemaakt door het neoliberalisme. De toekomst is niet geautomatiseerde stofzuigers en pratende auto’s, maar websites waar je onderhands voor een habbekrats een schoonmaker regelt.

Steun mij op Patreon. Doe onze enquete. Doe mee aan de stukjesschrijfwedstrijd