13 april 1570 – Guy Fawkes geboren

GuyFawkesMask

Modern Guy Fawkes masker. Bron: Wikipedia

Het gezicht van Guy Fawkes is de laatste jaren weer heel bekend: ‘V’, de hoofdpersoon van V for Vendetta draagt een Guy Fawkes-masker en ook Anonymous en Occupy hebben het masker geadopteerd. Fawkes is nu een algemeen symbool geworden voor protest. Zelf werd hij ter dood veroordeeld nadat hij probeerde om het parlementsgebouw te laten ontploffen op de Britse versie van Prinsjesdag op 5 november 1605. In Groot-Brittannië wordt nog ieder jaar gevierd dat dit niet gelukt is tijdens Guy Fawkes Night. Daarbij zijn eeuwenlang niet alleen poppen met het masker van Guy Fawkes verbrand, maar ook afbeeldingen van de Paus. Guy Fawkes was geen loner, maar maakte deel uit van een grote groep katholieken, die behoorlijk kwaad waren op de nieuwe koning, James I van Engeland.

Engeland is niet protestants geworden om religieuze redenen, zoals de Nederlanden. Koning Henry VIII had een persoonlijk conflict met de Paus en begon daarom zijn eigen kerk. Maar niet de volledige koninklijke familie stapte uit de katholieke kerk. Dat leidde nogal eens tot gedonder bij opvolging. Ook onder de bevolking was de strijd heftig, grofweg waren er 3 groepen: Anglicanen die de staatskerk volgden, katholieken en niet-Anglicaanse protestanten (puriteinen, calvinisten, lutheranen, etc), die in Engeland non-conformisten werden genoemd. Koningin Elizabeth I van Engeland versterkte de Anglicaanse kerk door van iedereen die niet Anglicaans was een tweederangsburger te maken. Iedereen die niet naar de kerk ging of het Book of Common Prayers niet gebruikte kreeg een boete, wat zeer goed was voor de schatkist. Aan de andere kant vervolgde zij katholieken in eerste instantie meer heel actief. Toch was haar beleid onaanvaardbaar voor het Vaticaan en werd Elizabeth geëxcommuniceerd.

Voor het Vaticaan was het vermoorden van een protestants staatshoofd gerechtvaardigd, er zijn zelfs juridische verhandelingen verschenen om regicide te rechtvaardigen. Het overkwam Henry III van Frankrijk en ook Willem van Oranje kwam voortijdig aan zijn einde. Er waren ook meerdere samenzweringen om Elizabeth te vermoorden en katholieken – en dan vooral de hoger geplaatsten – werden steeds vaker vervolgd wegens staatsondermijnende activiteiten. De executie die het meest in het oog sprong was die van Mary Stuart, de voormalige koningin van Schotland (niet Bloody Mary, dat was haar nicht). Zij was 19 jaar eerder in Schotland afgezet omdat zij haar man had laten vermoorden en was gevlucht naar Engeland. Haar zoon, James VI, was toen nog een baby. Hij werd koning van Schotland en kreeg van de adel een protestantse opvoeding. Mary werd in Engeland gevangen gehouden omdat zij als katholiek aanspraak maakte op de Engelse troon. Toen zij daadwerkelijk genoemd werd in een complot om haar nicht te vermoorden werd zij onthoofd in 1587. Toen Elizabeth in 1603 kinderloos stierf werd koning James VI van Schotland ook koning James I van Engeland.

In eerste instantie beloofde James dat hij de katholieken van Engeland niet zou vervolgen. In het eerste jaar van zijn regering werden twee samenzweringen ontdekt om hem van de troon te krijgen. Omdat die uitgekomen waren doordat andere katholieken aan de bel trokken besloot hij hen in eerste instantie te belonen. De schuldigen werden gestraft, maar voor de gewone katholieken en non-conformisten werden de boetes voor het niet naar de Anglicaanse kerk gaan een jaar opgeschort. Het jaar erna was er weer gedonder en nu besloot James dat de stroop niet had geholpen: alle jezuïeten en priesters werden uit Engeland verbannen.

In een speech kondigde James meer maatregelen aan tegen katholieken. Hoewel al zijn sancties waren doorgevoerd na samenzweringen tegen hem, werd er als reactie prompt nog één bedacht – onder leiding van Robert Catesby en Thomas Wintour. Hun idee was om James te vermoorden bij de opening van het parlementaire jaar, evenals zijn belangrijkste adviseurs, de Engelse Raad van State (Privy Council), de protestantse adel en de leiders van de Church of England. Vervolgens zouden ze de 9-jarige dochter van James op de troon zetten en een katholieke heropvoeding geven. Ze gingen op zoek naar de juiste man om deze klus te klaren en die vonden ze in Vlaanderen: Guy Fawkes.

Fawkes was in 1591 naar de Nederlanden vertrokken om dienst te nemen in het Spaanse leger en had daar carrière gemaakt. In 1603 was hij naar Spanje gereisd om aan het hof steun te vragen voor een katholieke opstand in Engeland (tevergeefs overigens, ze zullen het een te groot wespennest hebben gevonden). Door die actie kwam hij in de kijker bij Wintour, die hem overhaalde om terug te keren naar Engeland en zijn militaire kennis te gebruiken om de volledige anglicaanse elite uit te roeien. In eerste instantie zou het parlement februari 1605 bijeenkomen, maar door een uitbraak van de pest werd dit verplaatst en hadden de heren meer tijd voor de voorbereidingen.

Maar ze hadden ook meer tijd om na te denken. Het leven nemen van een ketter was één ding, maar om daarvoor de levens van mede-katholieken op te offeren was iets heel anders. En sommige waren ook nog vrienden of familieleden. Daardoor kreeg onder andere Lord Monteagle, lid van het House of Lords op 26 oktober een briefje waarin hij werd gewaarschuwd weg te blijven uit het parlement op 5 november. Monteagle maakte zich grote zorgen over de inhoud en liet de brief zien aan de koning op 1 november. De koning gaf het bevel om het parlementsgebouw te doorzoeken. Op 4 november werd Fawkes gevonden in de kelders van het parlement, naast een grote hoeveelheid buskruit. Modern onderzoek liet zien dat er genoeg buskruit stond om alles in een straal van 100 meter te laten ontploffen.

James zag in het ontmaskeren van het complot het bewijs dat hij regeerde met droit divin: goddelijk recht. De koning is aangesteld door God en hoeft geen verantwoording af te leggen aan mensen. James was volgens die gedachte ook niet gebonden aan wetten, dat waren alleen zijn onderdanen. En voor de katholieke onderdanen zag het er daarna niet goed uit. Meerdere wetten werden aangenomen om het katholicisme uit het land te bannen. Pas op 13 april 1829 werd de Roman Catholic Relief Act aangenomen, waarmee de meeste maatregelen van eind 16e, begin 17e eeuw ongedaan werden gemaakt.

De samenzweerders wilden het ene autoritaire regime vervangen door een ander. De echte Guy Fawkes zou dan ook net zo zeer gegruwd hebben van Anonymous en Occupy, als die groepen gruwen van, bijvoorbeeld, de CIA of NSA. Toch was het niet volledig misplaatst om zijn masker te kiezen als symbool voor de strijd tegen de staat. Guy Fawkes-dag werd in Engeland een feestdag van de protestanten, maar in de Amerikaanse kolonies werd het steeds meer een dag waar het feit dat men in opstand was gekomen tegen de regering werd gevierd. En dat zaadje leidde destijds uiteindelijk tot een enorme revolutie.