Een paar jaar geleden las ik in een linkse krant een lofzang op de mijnbouw. Het was zulk mooi, goedbetaald werk, dat van vader op zoon overgedragen kon worden, en het was nog eerlijk handwerk ook. Daarbij ging de krant even voorbij aan het feit dat die mijnwerkers op hun vijftigste versleten waren, dat ongelukken aan de orde van dag waren, en bovendien dat de mijnwerkers zelf ander werk zochten zodra ze maar konden. Voor sommigen is de romantiek van werk blijkbaar belangrijker dan de realiteit.
Dezelfde gedachten schoten door mijn hoofd toen ik vandaag een oproep van Heere Heeresma Jr. zag om de Albert Heijn te boycotten, omdat die een nieuw zelfscansysteem ingevoerd hebben. Dat systeem zou op termijn caissières overbodig maken, en Heeresma betreurde het verdwijnen van dit beroep.
Er is geen enkele reden om sentimenteel te zijn over het lot van caissières: het is slecht betaald, saai werk dat geen enkele vervulling geeft. Hoe eerder dat soort werk van de aardbodem verdwijnt, hoe beter. Sterker nog, als links persoon zou je dit soort ontwikkelingen moeten toejuichen. Het doel van links is om ervoor te zorgen dat iedereen een waardig, betekenisvol leven kan leiden. Hoe minder tijd er in dat leven verspild hoeft te worden aan het wegen van sperziebonen en vragen of mensen zegeltjes sparen, hoe beter. Links is er niet om ervoor te zorgen dan mensen in zinloos werk blijven hangen.
Een extra klacht van Heeresma was dat de caissières gedwongen werden aan hun eigen ondergang mee te werken. Zij moesten immers klanten uit de kassarij halen en naar het zelfscansysteem doorsluizen. Op zichzelf heeft Heeresma gelijk dat dit vervelend is, maar dankzij de toegenomen macht van kapitaal over arbeid is al het laagbetaalde werk een grote neoliberale hel geworden. Het is normaal dat de belangen van werkgever en werknemer haaks op elkaar staan in dit soort werk, en het is mij niet duidelijk waarom dit specifieke geval speciale aandacht verdient.
De grote vraag is natuurlijk wat er met die caissières moet gebeuren. Het invoeren van een zelfscansysteem zorgt voor productiviteitsgroei, en je kunt hopen dat de economische groei die daarbij hoort voor nieuwe banen zorgt. Maar als dat niet gebeurt, dan is het alsnog belangrijk iedereen van die groei profiteert, via een sterk sociaal stelsel of desnoods een basisinkomen.
Waar het op links om gaat is om de band tussen werk en overleven te verbreken, niet om mensen vast te houden in onnodige baantjes. Dat onze maatschappij kan draaien met weer wat minder handenarbeid is iets wat we toe moeten juichen, niet proberen tegen te houden. De vraag is alleen: hoe organiseren we de rest van onze maatschappij zodat de vruchten van technologische vooruitgang bij iedereen terecht komen?
Steun mij op Patreon
In het verleden is het nooit gelukt weggevallen arbeidsplaatsen om te ruilen voor nieuwe werkplekken. Kans op invoering van een basisinkomen is er ook niet op korte termijn. In mijn kleine dorp is de supermarkt veruit de grootste werkgever voor de jongere mensen. Als vakkenvuller of als cassiere. Zij zijn blij dat ze een baan hebben. En zij vinden zelf het werk helemaal niet onaangenaam. Dus als er in mijn supermarkt een zelfscan-systeem komt zal ik het zeker niet gebruiken, tenzij een basis-inkomen voor iederen gegarandeert is.
Ten eerste is het nog maar de vraag of en in hoeverre het werk van een cassière geestdodend en saai is zoals Jelmer Renema beweert. Ik denk dat zoiets individueel wordt bepaald. Bovendien maakt het uit of je dat werk 10, 20 of 40 uur per week doet. En of je achter de kassa zit in een grote stad of in het knusse dorp van mevrouw Graven (zie hierboven). Persoonlijk – ik geef toe, dat is ook individueel bepaald – mijd ik automatisch kassa’s als de pest, want hoe vaak komt het niet voor dat de scanner hapert. Nog erger is dat je aan dat soort apparaten niets kan vragen.
Wie wil dat de vruchten van de technologische vooruitgang bij iedereen terecht komen, doet er beter aan er voor te zorgen dat die vruchten in de vorm van meer beloning, erkenning en waardering bij de degenen terecht komen die laagopgeleide arbeid verrichten. Er zijn veel mensen voor wie geestdodende werkloosheid veel erger is dan geestdodende arbeid. Wie daar aan twijfelt raad ik aan om de laatste aflevering van Zembla nog eens te bekijken waarin de schrijnende gevolgen van de sluiting van de sociale werkplaatsen in beeld worden gebracht. Het vullen van zakjes met bonbons en het vouwen van servetjes zou ‘technisch’ gezien beter door robots kunnen worden gedaan, maar zolang dat tienduizenden (in de brede zin des woords) sociale slachtoffers met zich meebrengt, moeten we daar maar niet aan beginnen – integendeel. Dat geldt ook voor cassières. Daarmee is niet gezegd dat automatisering van arbeid bij voorbaat verwerpelijk is, maar wie à priori meent dat robotisering een waardig en betekenisvol leven bevordert, heeft het volgens mij mis. Zeker in de neoliberale hel waar Renema ons aan herinnert.
Wat een ongelofelijke kul. Ik kom niet alleen in mijn werk bijna dagelijks kassières tegen. Ik slaap zelfs met een kassière. Zelf heb ik een ruime ervaring in het werken in een supermarkt waarvan ook een groot gedeelte als kassier.
Toen ik mijn vrouw leerde kennen werkte zij als verkoopster bij Xenos en ik bij supermarktketen Torro. Torro werd Edah, ik ging naar PLUS. Daar heb ik jaren met plezier gewerkt en uiteindelijk ben ik terecht gekomen op het hoofdkantoor van PLUS.
Veel mensen denken dan dat je het ver geschopt hebt. Dat je dan “zingevend” werk hebt… Na drie jaar achter mijn laptop gezeten te hebben, al mailend en bellend, had ik die “zingeving” wel gezien. Leuke ervaring, veel geleerd maar voor mij uiteindelijk geestdodend.
Ik ben daar dan ook gestopt en in het spreekwoordelijke diepe gat gevallen van werkloosheid. Inmiddels was mijn vrouw begonnen bij de PLUS waar ik gewerkt had, en ja, als kassière. Toen er een reorganisatie op poten stond en mijn vrouw moest vrezen voor haar baan, was het huis te klein. Niet omdat ze bang was geen werk meer te vinden, maar juist omdat ze zich als een vis in het water voelde op haar plek in die supermarkt. Het viel allemaal reuze mee en ze mocht blijven. Elke dag gaat ze fluitend naar haar werk en heeft ze echt wel het idee dat haar werk er toe doet. Elke dag maakt zij, samen met haar collega’s, mensen blij. En ja, vaak met hele kleine triviale zaken. We kunnen ook niet allemaal verstand hebben van kwantummechanica…
Inmiddels ben ik terecht gekomen bij een trainingsbureau en geef ik trainingen aan kassateams. Over hoe om te gaan met klachten, met klanten. Over nog meer “zingeving” van je werk. En die zingeving gaat ver. Oudere, alleenstaande mensen, die in de geautomatiseerde en gemechaniseerde (en geprivatiseerde, daar zou “links” zich druk over moeten maken) samenleving nergens meer terecht kunnen met hun verhaal. Die staan ‘s ochtend met een half bruin aan de kassa hun verhaal te doen. De kassière als maatschappelijk werker.
Ooit op TV: een uitzending over euthanasie. De vrouw die wist dat ze ging sterven ging afscheid nemen van die lieve meid bij Bakker Bart. Wat een TV moment. De waarde van zo’n “verkoopstertje”.
Juist dit artikel toont de intellectuele arrogantie aan waarom zoveel mensen het geloof verliezen. Mijn vader stond als linkse rakker, vakbondsman, huisschilder, midden tussen de arbeiders in. In een klein dorp, bekend met de plaatselijke aannemers. Dat was niet altijd makkelijk. Maar dat is wat links moet zijn. Niet een lullig stukje schrijven over de ruggen van ja, vaak minder betaalde arbeiders. Niet pleiten voor nog meer wegsaneren van werk. Niet invullen voor mensen wat zingeving is.
Vorig jaar is mijn broer gestorven. Pientere vent, te vroeg (53) weg van deze aardbol. Wist alles van natuurkunde, scheikunde, kwantummechanica, economie… En met wie zat ie het liefst te ouwehoeren? Met teveel sigaretten en sloten koffie? Juist, met die lieve vrouw van mij. De kassière, die nauwelijks een opleiding heeft genoten maar wel streetwise is en midden met de voeten in de klei staat die “samenleving” heet. Don’t judge untill you talked to them!!!
Wat mi hindert in ditstukje is de aanname dat het werk als cassière geestdodend, weinig inhoud en saai zou zijn. Is het aan Jelmer Renema o dit te beoordelen?
Het klinkt en is arrogant om de inhoudelijkheid van bepaalde werkzaamheden als weinig zinvol te betitelen. De schrijver zou eens kunnen beginnen om het werk dat op routine is gebaseerd eens nader te bekijken. En dan nog wie heeft het recht om de zinvolheid die iemand ondervindt bij welk dan ook als minderwaardig af te doen?
Dat is wat mij stoort en hogelijk irriteert, een socialist die bekeerd is tot het neo-liberalisme zou hier hoge ogen mee gooien.
Er is één technologie waarmee ik snel, gemakkelijk, storingsvrij en anoniem een transactie kan doen. Ook direct met jou, zonder tussenkomst van een databaas of wat voor baas dan ook. Dat is cash. Dat is een vrijheid die we op termijn kwijtraken doordat we ons langzaam maar zeker steeds verder in de richting van digitaal betalen laten dringen. Daarom betaal ik altijd overal contant en doe ik geen zaken waar dat niet kan.