De VVD heeft met de inkomensafhankelijke zorgpremie een grote overwinning binnengehaald. Het is Rutte gelukt om tegelijkertijd de allerrijksten een belastingverlaging te geven en een belastingoproer in de middenklasse in de hand te werken. Zo creeert Rutte de politieke ruimte voor zijn volgende verkiezingsoverwinning.

Wie met een half oog naar de discussie rondom de zorgpremie kijkt, zou denken dat de VVD flinke averij heeft opgelopen: er zijn honderden opzeggingen, de Telegraaf is woedend, en de eminence grise van de partij vergelijkt Rutte met de door de liberalen zo gehate Joop den Uyl. In werkelijkheid is de zorgpremie voor Rutte en de zijnen een overwinning, en een grote blunder van de Partij van de Arbeid. Door de woede van de middenklasse over de armen af te roepen schept de VVD de omstandigheden voor de afbraak van de Nederlandse verzorgingsstaat.

Het middel daarvoor is geimporteerd uit de VS. Het zogenaamde squeezed middle (verdrukt midden) is dat deel van de middenklasse, dat door economische ontwikkelingen in zwaar weer geraakt is. Basisbehoeften worden duurder, lonen stagneren, belastingen worden hoger, en het kost meer om je kinderen naar de universiteit te sturen. Gezinnen die een confortabel bestaan hadden, moeten nu ineens op de centen letten.

Klinkt u dit bekend? Zo gaat het in de VS al sinds de jaren ’70, waar de middeninkomens al decennia niet toegenomen zijn. Daar hebben de rechtse partijen geleerd om de woede van het verdrukte midden op de armen te richten. Die woede ontstaat omdat de middenklasse de volledige kosten van de verzorgingsstaat moeten betalen. De Amerikaanse journalist Thomas Frank beschrijft dit verschijnsel in zijn boek What’s the matter with Kansas? Hij beschijft hoe boze burgers gemobiliseerd worden door de Republikeinen, zonder dat er ooit wat aan de bronnen van die boosheid gedaan wordt. Ondertussen onttrekken de rijken zich aan iedere verplichting. Hij schrijft over Kansas: “The state is in arms. It’s just that the arms are pointing in the wrong direction”.

Dit mechanisme heeft een sinds de jaren 70 een vernietigend effect gehad op de Amerikaanse verzorginsstaat. De truc betaalt nogsteeds uit: toen Romney zei dat 47% van de Amerikanen geen inkomstenbelasting betaalt en dus lui is, ging hij volledig voorbij aan het feit dat dit het gevolg was van belastingverlagingen onder Ford en Reagan – beide republikeinse presidenten! Zo creeert iedere generatie van rechtse politici de speelruimte voor de volgende.

Door de lasten van de zorgpremie bij de gegoede middenklasse neer te leggen, creert Rutte een klassieke verdrukt-midden situatie: terwijl de armen en de middenklasse elkaar de tent uit vechten om wat wisselgeld, gaan de rijken er met de buit vandoor. Bonus voor Rutte is dat hij deze maatregel kan verkopen als kwaadaardig nivelleren van links, en Spekman heeft hem daarbij – door te zeggen dat nivelleren ‘een feest’ is – volledig in de kaart gespeeld.

Zo heeft Rutte met deze zorgmaatregel een situatie gecreeerd waarin hij de volgende generatie boze VVD-ers zelf kweekt, terwijl tegelijkertijd de allerrijksten een belastingverlaging krijgen. Dat hij daarbij de armen wat moet geven is jammer, maar daar ligt een taak voor Premier Zijlstra of Premier Blok. Rutte weet dat VVD’ers die nu tegen hem te hoop lopen aan hem vast zitten: de PVV is economisch te links, en D66 is voor deze groep veel te soft. Rutte’s eerste campagnespeech van 2016 – of eerder – laat zich al schrijven: als hij de schuld van deze maatregel in de schoenen van ‘de socialisten’ schuift, hoeft hij alleen maar toe te kijken hoe de mensen die nu boze reacties op de VVD-website schrijven ineens de grootse geldschieters van de campagne worden ‘om erger te voorkomen’.

De Partij van de Arbeid is met open ogen in de val van het verdrukte midden getrapt, en bovendien hebben ze het verkeerde probleem aangepakt: inkomensongelijkheid in plaats van vermogensongelijkheid. De inkomens in Nederland zijn redelijk genivelleerd, maar 10% van de bevolking bezit meer dan de helft van het vermogen, en daarin zijn we na Polen het meest ongelijke land van Europa. Het was dus beter geweest om als tegenprestatie voor de afbraak van de WW en de ontwikkelingssamenwerking te vragen om een substantiele verhoging van de erfbelasting, of om een vermogensbelasting om de werkelijke bronnen van ongelijkheid aan te pakken. Daarbij had natuurlijk de middenklasse ontzien moeten worden.

De verdrukte midden-taktiek is tegen te houden door niemand zich aan de saamhorigheid te laten onttrekken – ook de allerrijksten niet. Pas als ook de topmannen van Shell, Akzo en Philips zorgpremie naar rato van hun inkomen gaan betalen dragen de sterkste schouders weer de zwaarste lasten en kunnen we een verzorginsstaat vestigen die imuum is voor Republiekense tactieken.