Ik zie Hillary Clinton al voor me tijdens een wereldtop als President van de Verenigde Staten. De vergadering duurt en duurt en de mannen-in-grijze-pakken zetten de hakken in het zand. Tijdens een korte pauze is het tijd voor wat gesprekken in de wandelgangen. Hillary glimlacht diplomatiek tegen de Presidenten van Frankrijk en Italië en zegt tussen neus en lippen door dat ze zich geen zorgen hoeven te maken over hun echtgenotes, the First Husband heeft beloofd de dames bezig te houden. Ineens blijkt er toch onderhandelingsruimte te zijn. De, tot nu toe, First Ladies van de Verenigde Staten zijn interessant om te bestuderen. Het is geen politieke functie, maar de dames staan midden in het centrum van de macht. Sommige echtgenotes taalden ogenschijnlijk niet naar de mogelijkheden die dat biedt en hielden zich voornamelijk bezig met liefdadigheid (ik zeg ogenschijnlijk, want schijn kan uiteraard bedriegen). En nu heeft een voormalig First Lady zich dus kandidaat gesteld om de eerste vrouwelijke President van de VS te worden. Maar stiekem was Edith Wilson haar voor. Ik weet niet of Tammy Wynette dit bedoelde toen ze ‘Stand by your man’ zong, maar toen haar echtgenoot niet meer kon regeren door zijn slechte gezondheid, was het niet de vice-President die de touwtjes in handen kreeg, maar de First Lady.

Het was niet vanzelfsprekend dat Woodrow Wilson (1856-1924) President werd. Hij werd geboren in Virginia in het Zuiden. Zijn vader Joseph werd geboren in Ohio en diens vader was een fel tegenstander van slavernij (en uitgever van een krant waarin hij streed tegen slavernij). Maar Joseph en zijn vrouw vertrokken naar Virginia en assimileerden buitengewoon snel. Al snel had het gezin eigen slaven en tijdens de Burgeroorlog steunden de Wilsons generaal Robert E. Lee hartstochtelijk. Vader Wilson was predikant en in zijn kerk werden gewonde soldaten verzorgd. Volgens Wilson zelf kwam het door de Burgeroorlog dat hij pas leerde lezen toen hij 10 jaar oud was, er waren gewoon te weinig scholen en te weinig leraren. Maar vandaag de dag bestaat ook het ernstige vermoeden dat Wilson heel zwaar dyslectisch was. Het hield hem niet tegen om fanatiek te studeren, ondanks zijn zwakke gezondheid. Hij moest meerdere keren zijn studie onderbreken om aan te sterken.

Hij trouwde in 1885 met Ellen Axson en verhuisde met haar naar het Noorden. Hij maakte carrière in de wetenschap, werd later zelfs professor aan de universiteit van Princeton, en schreef een boek over George Washington. Hij had toen al besloten ooit in de politiek te willen, maar in 1896 (toen hij 39 jaar oud was) werd hij naar alle waarschijnlijkheid voor het eerst getroffen door een beroerte. Hij had uitvalverschijnselen in zijn rechterarm en hand die binnen een jaar weer wegtrokken. Dat is niet ongebruikelijk bij een lichte beroerte, maar het betekent niet dat er geen schade is. Een beroerte aan de linkerkant van de hersenen (waardoor je uitval krijgt aan de rechterkant van je lichaam), kan onder andere een karakterverandering veroorzaken. Mensen kunnen last krijgen van wisselende stemmingen en hebben hun emoties niet meer in de hand. Dat kan roekeloosheid, maar ook woedeaanvallen veroorzaken. In eerste instantie viel het mee voor Wilson en in 1902 werd hij president van de universiteit. Maar in 1904 gebeurde het weer en in 1906 weer en nu raakte hij zelfs blind aan zijn linkeroog. En nu veranderde zijn karakter wel. Hij kwam met hervormingsplan na hervormingsplan, tot het bestuur hem wegwerkte van de universiteit om verdere schade aan het instituut te voorkomen.

Maar het gaat er niet om wat je kunt, maar wie je kent en Wilson ging de politiek in. Hij werd gouverneur van de staat New Jersey. Als gouverneur begon hij campagne te voeren voor het presidentschap namens de Democraten en hij had geluk: de zittende President was een Republikein, William Howard Taft, en was bezig met zijn eerste termijn. Zijn voorganger, Theodore Roosevelt, was 8 jaar President geweest en wilde opnieuw het Witte Huis in (de regel dat een President maximaal 2 termijnen mag zitten is aangenomen na de 4e termijn van Franklin D. Roosevelt). Toen niet hij, maar Taft de nominatie kreeg van de Republikeinen richtte hij een eigen partij op, de Progressive Party (met als bijnaam de Bull Moose Party) en daarmee snoepte hij zoveel stemmen weg bij Taft dat Wilson de verkiezing won en in 1913 werd geïnaugureerd als 28e President. Nog geen maand later kreeg hij uitval aan de linkerkant van zijn lichaam en had hij dus ook schade aan de rechterkant van zijn hersenen. Bij schade aan de rechterkant van de hersenen verminderd je inzicht in je eigen gedrag, wordt het veel lastiger om sociale situaties te lezen, humor te begrijpen en is het moeilijker om overzicht te houden over het geheel. Best lastig dus voor een President. Zeker omdat er in 1913 nogal wat gebeurde op het internationale toneel.

In 1914, een week na het uitbreken van de oorlog, overleed zijn vrouw Ellen Wilson en de President was een gebroken man. En erger nog: een depressieve man. Hij kreeg een zware depressie die 6 maanden duurde en gedurende die tijd hielden mensen om hem heen hem de hand boven het hoofd. In 1915 krabbelde hij langzaam weer uit het dal en in die periode ontmoette hij de jonge weduwe Edith Galt, geboren Bolling (1872-1961). 9 Maanden later trouwden ze. Van de First Lady werd voornamelijk verwacht dat ze gastvrouw was, maar Edith vond dat voor een First Lady in oorlogstijd andere regels golden. De bijeenkomsten op het Witte Huis beperkte zij tot een absoluut minimum en in plaats daarvan werd ze de belangrijkste politieke adviseur van haar man. De President werd steeds achterdochtiger en zag overal complotten. Eén van de mensen die hij het minst vertrouwde was zijn eigen vice-President, Thomas Marshall. Waar de eerste vrouw van President Wilson tijdens haar zwangerschappen tijdelijk bij haar ouders was gaan wonen zodat hun kinderen maar geen Yankees zouden worden, weigerde de vader van Marshall tijdens de Burgeroorlog om medische hulp te geven aan soldaten uit het Zuiden omdat ze voor de slavernij waren.

In 1916 was het Wilson die achter de schermen de andere landen probeerde te overtuigen van het belang van een Volkenbond, hij was ervan overtuigd dat Duitsland uiteindelijk zou verliezen, maar hij was er ook van overtuigd dat het de rest van de wereld duur zou komen te staan als Duitsland vernederd en leeg getrokken zou worden. Wat hem betreft kon er dan nooit sprake zijn van duurzame vrede, maar zouden er binnen een paar decennia weer problemen komen. Met die instelling is de uiteindelijke inhoud van het verdrag van Versailles onbegrijpelijk, maar tijdens de vredesonderhandelingen ging het weer mis. Wilson kreeg de Spaanse griep, maar kreeg volgens de aantekeningen van zijn arts ook een plotselinge heftige karakterverandering. Ziektes hebben de irritante neiging om je te raken op je toch al zwakke plek. Waarschijnlijk heeft hij of weer een beroerte gekregen of mogelijk encephalitis lethargica. Hij was al paranoïde, maar nu werd hij ineens euforisch en maniakaal. Van het ene op het andere moment wilde hij per sé dat de Duitse keizer terecht zou staan. Tot die nacht eiste hij dat de Duitse diplomaten hetzelfde behandeld zouden worden als alle andere diplomaten en dezelfde rechten hadden en ineens behandelde hij ze respectloos en grof, tot vreugde van de Fransen uiteraard.

Wilson luisterde niet meer naar zijn adviseurs, trok overhaaste conclusies en had ernstige geheugenproblemen. De andere delegatieleden van de VS, waaronder Herbert Hoover, waren verbijsterd en wisten niet wat ze moesten doen. Wilson kreeg wel het verdrag om de Volkenbond op te richten erdoor, maar dat moest geratificeerd worden. Hij was een Democratische President en de meerderheid van de Senaat was Republikeins. Hij ging als een olifant in een porseleinkast tekeer, maakte geen vrienden en kreeg ook geen handtekening. Dus ging hij de boer op om steun te krijgen bij de bevolking en zo de Senaat te dwingen het verdrag te ratificeren. Hij begon in september aan een rondreis door de VS, maar het ging bijna niet. Eind september keerde hij gedwongen terug naar het Witte Huis en een week later kreeg hij een heel zware beroerte toen hij op de wc zat. Hij verloor het grootste deel van het zicht van zijn enige nog werkende oog en de linkerkant van zijn lichaam was volledig verlamd. Zijn spraak was niet aangetast, maar hij was niet meer in staat om emotie in zijn stem te leggen en sprak heel monotoon. En het ergste symptoom van allemaal: hij ontkende dat er iets aan de hand was. Hij wist oprecht niet dat er iets met hem aan de hand was, ook al kon hij niet meer lopen, nauwelijks iets zien, niet meer eten zonder hulp, etc: in zijn hoofd was hij zo gezond als een vis en de rest van de wereld was gek.

De mensen in zijn omgeving wisten niet wat te doen. De minister van Binnenlandse Zaken vroeg op 6 oktober aan de lijfarts van de President, Cary Grayson, om een verklaring te tekenen dat de President niet meer in staat was om zijn taken uit te voeren. Maar Grayson weigerde. Zijn medisch geheim ging boven het landsbelang. En zowel de President als de First Lady vertrouwden de vice-President niet en dus nam Edith de taken van haar man in het geheim over. Zij bepaalde welke informatie haar man te horen kreeg en welke niet, zij nam beslissingen en ze tekende documenten als Woodrow Wilson. In de kringen rond de President besloot men dat continuïteit belangrijk was en dat de bevolking vooral niet ongerust gemaakt moest worden (en dat vooral de Republikeinen niet in de kaart gespeeld moesten worden) en dus deed iedereen net alsof er niets aan de hand was. In 1920 gaf één van de meest vooraanstaande artsen van de VS, Hugh Young, een persconferentie waarin hij toegaf dat de President last had van zijn arm en been, maar dat zijn mentale gesteldheid perfect in orde was. Hij zei letterlijk: “You can say that the President is able-minded and able-bodied, and that he is giving splendid atention to the affairs of state.” Dan valt wat Van der Steur zei over de foto’s van Van der Graaf nogal mee.

Twee jaar lang regeerde de President niet, maar zijn vertrouwelingen: zijn artsen en zijn vrouw namen alle beslissingen. Iedereen wist dat er iets aan de hand was, maar niet wat en chaos en wantrouwen heersten op Capitol Hill. Zijn vertrouwelingen kregen deelname van de VS aan de Volkenbond er niet doorheen, wat waarschijnlijk één van de belangrijkste redenen is geweest dat de organisatie nooit echt succesvol is geweest. Pas in de jaren ’80 werd duidelijk hoe slecht de gezondheid van de President was en hoe groot de doofpot was. Wilson probeerde nog om een nominatie te krijgen voor een derde termijn, maar kreeg geen steun van de partij. De Republikeinse kandidaat Warren Harding won de verkiezingen van 1920 met de grootste meerderheid ooit, terwijl hij totaal niet geschikt was. Sterker nog: in de lijstjes van de slechtste Presidenten ooit staat Harding regelmatig op nummer één. Maar er was een groot verschil tussen President Wilson die in 1912 en 1916 werd gekozen door het Amerikaanse volk en de President waar het land mee opgescheept zat tussen 1919 en 1921. Pas in 1967 werd officieel vastgelegd wanneer een President niet meer geschikt is om de Verenigde Staten te besturen en is de overdracht van de macht naar de vice-President geregeld. Dat was bijna een halve eeuw na de beroerte van Wilson. Laten we hopen dat een situatie als deze niet meer voor kan komen, want één man kan het verschil maken, positief of negatief.