The Post Online is voltooid. De site, waar men zich bezig houdt met het acceptabel maken van vreemdelingenhaat, is op zijn natuurlijke eindpunt beland: bij de rehabilitatie van de nazi’s. Hoofdredacteur Brussen haalt historisch onderzoek aan, waaruit blijkt dat de leden van de NSB niet gemotiveerd waren door antisemitisme, maar dat ze zich bij de NSB aansloten uit maatschappelijke betrokkenheid. Lidmaatschap was een uiting van protest, en een teken van ‘enthousiasme, betrokkenheid, en inzet’.

Brussen’s conclusie? De NSB, die bestond gewoon uit ‘betrokken burgers die zich zorgen maakten’. Het. Staat. Er. Echt.

In een reactie licht hij z’n redenen voor het schrijven van dit stuk toe: de bedoeling was om te laten zien dat links niet het alleenrecht op morele goedheid heeft. “[De] onderzoeker wil juist laten zien dat je samenleving niet kunt indelen in GOED/FOUT op basis van politieke voorkeuren“. Hij trekt een lijn naar de huidige discussie rondom de PVV.

Zelden heb ik iemand het punt zo zien missen. Brussen heeft blijkbaar niets meegekregen van de discussie die al zeventig jaar gaande is over de vraag hoe we de misdaden uit de Tweede Wereldoorlog moeten begrijpen. De observaties die hij als baanbrekend presenteert, liggen al zeventig jaar aan de basis van die discussie.

Hij heeft volledig gemist dat de nazi’s juist zo eng zijn, omdat ze laten zien hoe gemakkelijk gewone mensen tot het doen van verschrikkelijke dingen verleid kunnen worden. Niemand gelooft dat de nazi’s allemaal ‘briesende sadisten’ waren. Als dat zo geweest was, zouden ze altijd marginaal en daarom volstrekt ongevaarlijk geweest zijn. Juist dat het gewone mensen waren, is wat het zo eng maakt.

Het onderzoek vertelt ons niets nieuws: we wisten allang dat mensen om zich om allerlei redenen bij de NSB aansloten. In iedere hoek van Nederland is wel een amateurhistoricus te vinden die dat al gedocumenteerd heeft. Zie bijvoorbeeld hier, hier en hier. Zelfs als je de NSB opzoekt op wikipedia, dan kun je daar lezen dat er in 1945, midden in de Duitse aftocht, nog mensen lid werden, omdat ze de baantjes in wilden nemen van NSB’ers die naar Duitsland gevlucht waren! Er waren mensen die meededen om persoonlijk gewin, omdat ze de wapens wilden opnemen tegen de communisten, of om dat het ze in Nederland te heet onder de voeten geworden was. Bekend is bijvoorbeeld het geval van de kunstenaar Montyn, die naar het oostfront ging om uit het benepen Oudewater te ontsnappen.

Al die gewone mensen met hun persoonlijke redenen droegen bij aan een gruwelijk misdrijf. Bijvoorbeeld: er gingen ongeveer 30.000 Nederlanders naar het Oostfront, een aantal dat vergelijkbaar is met het aantal Nederlanders die in het verzet zaten. Die ‘bezorgde burgers’ hielden in de lente van 1944 bij de Slag bij Narva maandenlang het Soviet-leger tegen, waardoor de holocaust – die op dat moment achter de linies plaatsvond – ongestoord door kon gaan. En ook de mensen wiens betrokkenheid minder ver ging, dragen verantwoordelijkheid: NSB’ers die werkzaam waren als kustwachter of vliegtuigspotter deden werk dat anders door Duitsers gedaan had moeten worden.

En dat is het cruciale punt: dat mensen de gevolgen van hun handelen niet doordenken, maakt ze nog niet minder verantwoordelijk. Als jij je baby in de vensterbank zet en hij valt uit het raam, dan maakt het niet uit of dat je bedoeling was of niet: je bent nog steeds verantwoordelijk. Als jij bij de NSB gaat omdat je de uniformen zo mooi vindt, dan ben je nog steeds verkeerd bezig. Als jij bedenkingen over de maatschappij hebt, dan moet je er voor zorgen dat je daar iets zinnigs mee doet. Dat de Westlanders werkelijk geloofden dat ze een betere samenleving aan het opbouwen waren, ontslaat ze niet van de gevolgen van hun daden. Brussen haalt verklaren en goedkeuren door elkaar.

En als dit onderzoek dan iets bewijst, dan is het dat links gelijk heeft, als het gaat over het fascisme. Ook hier loopt Brussen een dikke zeventig jaar op de rest van de wereld achter. “Mensen die honger hebben en werkeloos zijn, zijn het materiaal waar dictaturen van gemaakt worden” zei Roosevelt in 1944. De gedachte dat juist degenen die sociaal-economisch zwak staan vatbaar zijn voor politieke kwakzalvers, is een argument tegen het serieus nemen van de eisen zoals die door de leiders van zo’n beweging vertolkt worden en voor een linkse economische politiek om nationalistische bewegingen de wind uit de zeilen te nemen. Omdat wat hun kiezers willen haaks staat op de doelen van de partij, moet je om populisten niet te serieus nemen, als ze claimen namens ‘het volk’ te spreken.

Kortom, Brussen zit er drievoudig naast. Hij zit er naast als hij denkt dat deze studie ons iets nieuws vertelt. Hij zit er naast als hij zegt dat de motieven van de NSB’ers er toe doen voor hun morele positie. En het ergste: hij zit er naast wat betreft de implicaties van de feiten die hij aanvoert.

De morele discussie over goed en fout in de oorlog woedt al zeventig jaar, en daar gaat deze studie geen verandering in brengen. De les van de Tweede Wereldoorlog is nou juist hoe gemakkelijk het is om gewone mensen in te zetten voor verschrikkelijke doelen: maar weinig mensen zijn bereid om kampbeul te worden, maar ook Westlanders zijn bereid om geen lastige vragen te stellen, als ze maar hongerig en wanhopig genoeg zijn. Wat zegt het over Brussen dat hij deze morele grijstinten volledig over het hoofd gezien heeft?

Steun mij op Patreon